• Spataders zijn aders in de benen die uitgezet zijn en te breed geworden zijn. Ze zitten net onder de huid en kunnen er rood, blauw of paars uitzien.
• Niet alle spataders zijn even dik of lang. De kleinste zien eruit als spinnenwebachtige draadjes. Die noemt men ook wel heksenbezemaders. De grootse lijken op kronkelige touwen. Ze puilen ook uit.
• Spataders komen heel vaak voor: 8 op 10 Belgen heeft een of andere vorm van spataders, als je niet alleen de dikke maar ook de allerkleinste spataders meetelt.
• Een ander woord voor spataders is varices.

Hoe ontstaan spataders?

In ons hele lichaam hebben we slagaders en aders. In de slagaders zit bloed vol zuurstof en voedingsstoffen dat van het hart weggepompt wordt. In de aders stroomt bloed met afvalstoffen terug naar de longen en het hart.

Ook in onze benen zitten aders. Het bloed dat daarin zit, moet omhoog stromen om naar het hart te gaan. Dat lukt niet vanzelf, want de zwaartekracht van de aarde trekt alles naar beneden. Daarom zitten in die beenaders op verschillende plaatsen kleppen. Ze gaan telkens even open om een hoeveelheid bloed door te laten en sluiten daarna weer. Zo kan het bloed alleen naar omhoog, en niet terug naar beneden. Je kunt het een beetje vergelijken met een sluis op een rivier.
Spataders ontstaan wanneer die kleppen niet goed meer sluiten. Daardoor stroomt er toch bloed weer naar beneden. Om dat extra bloed ook een plaats te geven, worden die aders breder en kronkelig.

We hebben aders die diep in onze benen zitten en aders die aan de oppervlakte liggen, net onder de huid. Tussen beide lopen verbindende aders. Spataders komen bijna alleen voor in de oppervlakkige aders en in de verbindende aders, bijna nooit in de diepe aders.

Het is een erfelijke ofwel genetische aandoening. Je wordt geboren met een aanleg voor spataders. Die aanleg heb je geërfd van je ouders. Heeft één van je ouders spataders, dan heb je zelf 70% kans op spataders. Hebben allebei je ouders spataders, dan heb je zelfs 90% kans.
Maar er is meer dan alleen je aanleg: er zijn ook risicofactoren. Heb je veel risicofactoren, dan gaan je spataders zich sneller ontwikkelen dan als je er weinig hebt.
In al onze lichaamscellen zitten genen. Die genen bevatten onze erfelijke eigenschappen. We krijgen onze genen van onze beide ouders. Wetenschappers kennen nu ongeveer 300 genen die met spataders te maken hebben. Die spatadergenen sturen een fout signaal naar de aders en de kleppen. Zo ontstaan de spataders.
Mensen met spataders hebben verschillende combinaties van een aantal van die 300 spatadergenen. Zo komt het dat sommige mensen maar heel kleine spataders hebben, andere grote of heel grote.

Risicofactoren

• Leeftijd: hoe ouder je bent, hoe meer kans. Je aders worden minder stevig als je ouder wordt.
• Vrouw zijn. Veel vrouwen hebben er tijdens hun maandstonden meer last van, omdat de aders dan door hun vrouwelijke hormonen meer uitzetten.
• Zwangerschap. Vanaf 2 zwangerschappen wordt het risico groter. De druk van de baby in de buik maakt het voor het bloed in de beenaders extra moeilijk om terug te stromen naar het hart. Spataders die ontstaan tijdens een zwangerschap, verminderen daarna vaak weer.
• Te weinig bewegen. Telkens wanneer we onze benen bewegen, werkt onze spierpomp: onze beenspieren trekken afwisselend samen en ontspannen weer. Tijdens het samentrekken duwen ze op de aders. Zo helpen ze het bloed in de aders mee naar omhoog.  Wanneer je stilzit of stilstaat, gebruik je die spierpomp niet. Daarom is een beroep waarbij je veel stilzit of staat een risicofactor, bijvoorbeeld als je een kantoorjob hebt of kapper bent.
• Obesitas. Als je veel te zwaar bent, drukt het vet in je lichaam op je aders. Bovendien bewegen mensen met veel overgewicht ook minder.
• Als je vroeger een trombose - een bloedklonter - in de beenaders gehad hebt. Daardoor zijn die aders beschadigd of verstopt. De kleppen werken dan ook niet goed meer. 
• Roken: daardoor wordt de wand van de aders minder veerkrachtig.
• (Heel) hoge bloeddruk.

​Spataders zijn niet mooi om te zien, maar sommige mensen hebben er geen last van. Zelfs niet van hele dikke spataders. Ze kunnen dan helemaal geen kwaad.

Andere mensen hebben er wel lichamelijke last van:

• een zwaar gevoel in de benen
• gezwollen benen, vooral tegen de avond.
• krampen 's nachts in bed
• tintelingen in de benen
• rusteloze benen: dan kun je je benen niet stilhouden en moet je ze voortdurend bewegen. 
• soms pijn in de benen
• een bloeding als je met je been ergens hard tegenaan stoot en de spatader verwondt.

Nog andere mensen hebben ernstige spataders die hun gezondheid schaden. Wanneer het bloed in de spataders te traag stroomt,  kan het een klonter vormen, of gaan delen van het bloed uit de ader lekken. Het vocht, de bloedcellen en afvalstoffen van het bloed komen dan in de huid boven de spatader terecht. Ze veroorzaken er ontstekingen en extra symptomen.

• Het been zwelt op.
• De huid rond de enkels wordt bruinachtig en kan zo hard als karton worden. Het been wordt op die plaats ook heel dun, zodat het op een flessenhals gaat lijken.
• Een typisch soort jeukend eczeem.
• Allemaal nieuwe kleine spatadertjes.
• Een open wondje na een stoot op het been. Zo een wondje geneest moeilijk maar doet geen pijn. Daarom wachten mensen vaak lang voor ze ermee naar de dokter gaan.

Bij de meeste mensen komt het zover niet, maar als het wel gebeurt, dan moeten die spataders zeker verwijderd worden.

• ​De dokter bekijkt je benen. Op het zicht is het al duidelijk dat het om spataders gaat.
• Een veneuze duplex toont de aders en de kleppen en maakt duidelijk welk soort behandeling er nodig is. Dat onderzoek is een soort echografie. Het is onschadelijk en doet geen pijn. Het maakt gebruik van geluidsgolven  en niet van RX-straling.

​Er bestaan verschillende soorten behandeling. Het hangt ervan hoe erg de spataders zijn.

Preventieve behandeling

Een preventieve behandeling helpt tegen de symptomen van de kleine en niet al te grote spataders. Het helpt ook nieuwe spataders voorkomen, maar doet de spataders die je hebt niet verdwijnen.

• Beweeg!
•  Als je beweegt, zet je je spierpomp aan het werk. Er bestaan kleine oefeningen die je makkelijk tussendoor tijdens het werk kunt doen, zonder dat iemand het merkt. Zoals je knieën plooien en strekken, cirkeltjes maken met je enkels en voeten, afwisselend op je hielen en op je tenen gaan staan. Doe dat ook wanneer je lang moet stilzitten tijdens een (vlieg)reis.
• Doe aan sport of een vorm van lichaamsbeweging. Zwemmen is erg goed omdat de druk van het water op je benen het bloed extra helpt, maar ook andere vormen van lichaamsbeweging zijn prima.  Zoals dansen, wandelen of fietsen. Kies iets wat je graag doet.
• Geef je benen een wisselbad tijdens warme zomerdagen: besproei ze afwisselend met  warm en koud water, en eindig altijd met koud water. Dat doet de aders samentrekken.
• Leg je benen hoger wanneer je kan.
  Maak het voeteneinde van je bed hoger dan het hoofdeinde. Plaats daarvoor een baksteen onder de poten aan het voeteneinde of een dik kussen onder je matras. Je moet er dus geen speciaal bed voor kopen.
• Masseer af en toe je benen van beneden naar boven.
• Draag schoenen met een lage hak, niet hoger dan 4 cm. Hoge hakken doen de spierpomp minder goed werken.
• Let op je gewicht en probeer af te vallen als je overgewicht hebt.
• Vermijd grote warmte zoals de sauna, een heet bad, enz.
• Draag steunkousen.
  Steunkousen duwen de aders wat dicht en helpen zo het bloed omhoog. Zeker tijdens een zwangerschap zijn steunkousen nuttig, maar ook als je vaak lang moet zitten of staan. Je moet ze alleen overdag dragen. Veel mensen laten ze uit wanneer het warm weer is, maar net dan zijn ze meer nodig.
  Er bestaan vier klassen van kousen, volgens de sterkte van de druk. Klasse 1 en 2 dienen voor de preventieve behandeling van spataders. Koop ze bij een erkend bandagist of de Mediotheek. Dan heb je zeker de juiste maat. Je hebt meer dan één paar nodig, want je moet ze elke dag wassen. Daardoor worden ze weer stevig, zoals een jeansbroek. Anders verslappen ze.
  Je kunt ook een aantrekhulp kopen: een toestel waarmee je de kousen gemakkelijk aan- en uit kunt trekken terwijl je neerzit in een stoel.
  Tegenwoordig zijn steunkousen niet meer lelijk maar zien ze eruit als een dikke panty. Ze volgen de kleuren van het modeseizoen en er zijn er zelfs met hippe motiefjes zoals een tijgerprint en in sportuitvoering. Ze bestaan in kunststof, bamboe en katoen.

Geneesmiddelen

Er bestaat geen preventief geneesmiddel. Er bestaan wel middelen tegen het zware gevoel en de zwelling van de benen. Wondjes genezen er ook wat sneller door. 

Spataders verwijderen

Ernstige spataders moet je laten verwijderen omdat ze slecht zijn voor je gezondheid. Spataders die geen last veroorzaken moet je niet laten weghalen, maar veel mensen laten het toch doen omdat ze hun spataders lelijk vinden.
Er bestaan verschillende technieken. Daarmee kunnen de meeste spataders tijdens een korte ingreep behandeld worden. Je bent daarna ook meteen weer op de been.
Je lichaam mist die verdwenen spatader niet: het bloed vindt daarna een andere ader waar het kan door stromen.

• Heel kleine spatadertjes: laser
  De spatadertjes worden uitwendig behandeld met een speciale laser. Je hebt ten minste 3 beurten nodig voor ze weg zijn. Deze behandeling wordt niet terugbetaald.
• Kleine spataders: sclerotherapie of droogspuiten
  De dokter spuit een irriterende vloeistof of schuim in de ader. Daardoor verstopt hij en verdwijnt hij daarna langzaam.
  De inspuitingen gebeuren tijdens een gewone raadpleging. Meestal zijn verschillende beurten nodig, van 2 tot 6.
  Je moet enkele weken een steunkous dragen maar ook blijven bewegen.
  Je mag het niet laten doen tijdens zwangerschap en borstvoeding omdat de stof die gebruikt wordt giftig is voor de baby.
  Na de behandeling mag je 6 weken tot 3 maanden met je behandelde been niet in de zon komen. Anders kan de huid er verkleuren. Hoe donkerder je huidtype is, hoe langer je moet wachten.
  Bijwerkingen
• Bruine verkleuring van je huid. Dat komt voor in 10% tot 30% van de gevallen. Het trekt bijna altijd weg, maar het kan wel 2 jaar duren.
• Matting: in 4% van de gevallen ontstaan nieuwe heksenbezemadertjes rond de behandelde plek. Dat valt niet te voorkomen. Je kunt ze eventueel opnieuw laten behandelen maar daarna kunnen ze weer terugkomen.
• Grotere aders en ernstige spataders: radiofrequentie-ablatie ( een microgolf- techniek)  of laserablatie 
  Deze twee technieken maken gebruik van hitte om de spatader te doen verdwijnen. Beide technieken zijn meer dan 15 jaar oud en werken allebei erg goed.
  Via een klein prikje in de huid gaat een naaldje tot in de spatader en brandt hem over de hele lengte dicht. Daarna verschrompelt en verdwijnt hij.
  De ingreep kan gebeuren onder plaatselijke verdoving, een ruggenprik of volledige verdoving. Je mag nog dezelfde dag naar huis. Je mag meteen bewegen. Na enkele dagen tot een week kun je weer gaan werken. Dat hangt een beetje af van het soort werk dat je doet.
  Je moet enkele weken steunkousen dragen.
  Je moet je behandelde been een viertal maanden uit de zon houden om verkleuringen te voorkomen.
  Bijwerkingen
  Aan de enkel kun je een tijdje een gevoelloze plek hebben.
• Moeilijke gevallen: strippen.
  Tijdens een operatie onder volledige verdoving wordt het zieke stuk ader doorgesneden, afgebonden en daarna uit het been verwijderd. Voor de nieuwe technieken bestonden was dat de manier om spataders te verwijderen. Vandaag gebeurt het alleen nog zo wanneer het niet kan met een van de nieuwe technieken.

Keren spataders terug?

Spataders die behandeld zijn, worden na een tijdje niet opnieuw spataders. Ze verdwijnen, maar je kan nieuwe spataders krijgen. Ons lichaam kan namelijk nieuwe aders maken. Die nieuwe aders kun even goed spataders worden als de oude, omdat je erfelijke aanleg voor spataders niet verandert. En er zijn ook nog de risicofactoren. Bij sommige mensen komen spataders nooit terug, bij anderen komen ze altijd weer terug.