Wat is osteoporose of botontkalking?

• Je botten worden minder sterk en ze breken te gemakkelijk. Bijvoorbeeld: je glijdt in de woonkamer uit over een tapijtje en daardoor breek je je pols. Dat is niet normaal, want gezonde botten kunnen daartegen. Zij breken pas als ze een zware klap krijgen. Bijvoorbeeld als je valt tijdens het fietsen en dan hard terechtkomt op beton.
• Een andere naam is botontkalking, omdat er te veel kalk uit je botten verdwijnt.

Hoe ontstaat osteoporose?

Wanneer het goede evenwicht er niet meer is tussen de cellen die bot aanmaken en de andere die bot afbreken, ontstaat osteoporose. Dan gaat er meer oud bot weg dan er nieuw bijkomt en verliezen ze kalk. Ook de micro-architectuur gaat achteruit: er verdwijnen botbalkjes, en de gaatjes in de spons worden gaten.

Vooral de toestand van die sponsachtige binnenkant is belangrijk. Sommige mensen hebben namelijk te weinig kalk in hun botten maar breken ze toch niet, omdat de binnenkant nog goed is. Andere mensen hebben meer kalk dan die eerste groep, maar breken wel beenderen, omdat de binnenkant te zwak geworden is. Je kan het vergelijken met een houten barkruk, met dwarslatten tussen de poten. Op zo een stoel kan je zonder probleem gaan zitten. Hij kan je gewicht urenlang dragen. Maar als iemand stiekem de dwarslatten doorzaagt, dan glijden de poten uit elkaar en val je met stoel en al omver. Toch is die stoel nog even zwaar als daarvoor. Hij is immers maar een héél klein beetje zaagsel kwijt, daar waar de dwarslatten zijn doorgezaagd. Die dwarslatten maakten de stoel sterk, net zoals de micro-architectuur dat voor de botten doet.

Meer over onze botten

Een belangrijke bouwstof van onze botten is calcium, ofwel kalk. Dat calcium moeten we halen uit wat we eten.

Onze botten hebben veel taken in ons lichaam.

• Ze houden ons rechtop: zonder hen zou ons lichaam een slappe zak zijn.
• Samen met de spieren die aan de botten vastzitten, zorgen ze ervoor dat we kunnen bewegen.
• Ze beschermen onze kwetsbare organen vanbinnen in ons lichaam. Zoals onze hersenen, ons hart en onze longen.

Ze lijken wel wat op een ouderwets brood of een ciabatta: een harde korst vanbuiten, maar zacht kruim vanbinnen. De buitenkant van onze botten bestaat uit een keiharde witte laag. Vanbinnen zit een vlechtwerk van kleine balkjes bot met gaatjes ertussen. Het doet denken aan een spons. Dokters en wetenschappers noemen die zachte binnenkant de micro-architectuur. Samen maken de harde buitenkant en de sponsachtige binnenkant onze beenderen niet alleen sterk, maar ook licht en veerkrachtig.

Ze leven: ze hebben speciale cellen die nieuw bot bijmaken, en andere die oud bot afbreken. In gezonde botten houden die twee soorten cellen elkaar in evenwicht. Dan komt er evenveel bot bij als er verdwijnt. Zo blijft het bot jong, gezond en sterk.

Wat wijst op osteoporose?

• ​De ziekte begint zonder dat je het weet. Je merkt er jarenlang niets van, tot je iets breekt. Meestal begint het met een gebroken pols. Jaren later kun je ook een heup breken.
• Je ruggenwervels kunnen zomaar en vanzelf inzakken. Ze worden aan de kant van je buik lager dan aan de kant van je rug. Daardoor word je centimeters kleiner en krijg je een bolle bovenrug. Meestal doet dat geen pijn, maar soms wel.
  

Diagnose

Veel mensen ontdekken pas dat ze osteoporose hebben wanneer ze iets breken. Maar je kan het natuurlijk beter vroeger weten. Dan kan je voorkomen dat je iets breekt. Lees daarom de risicofactoren goed na. Denk je dat jij misschien ook gevaar loopt? Praat er dan over met je huisarts. Die zal je onderzoeken en beslissen of het nodig is om je verder te laten onderzoeken. Het belangrijkste botonderzoek is de botdensitometrie. Dat meet de hoeveelheid kalk in je botten. Dat is ongevaarlijk en pijnloos. Je mag er zelfs je kleren voor aanhouden.

​De dokter beslist of je een behandeling nodig hebt. Bijvoorbeeld of je extra calcium en/of vitamine D nodig hebt, of ook een behandeling met een geneesmiddel. Die geneesmiddelen genezen osteoporose niet, maar ze maken de kans kleiner dat je iets breekt. Geneesmiddelen hebben ook bijwerkingen. Ze kunnen vervelend zijn. Maar als je niets neemt en over 10 jaar je heup breekt, dan ben je er veel erger aan toe. Je moet dan maandenlang herstellen en revalideren. Bovendien sterven ook tamelijk veel oude mensen aan de gevolgen van een gebroken heup.

Er bestaan verschillende soorten geneesmiddelen.

• Hormoontherapie. Dat zijn vrouwelijke hormonen die je eigen vrouwelijke hormonen vervangen. Na de overgang of de menopauze maakt je lichaam immers zelf geen vrouwelijke hormonen meer. De hormoontherapie behandelt meteen ook andere lastige overgangsverschijnselen zoals opvliegers ofwel vapeurs. Maar ze maken ook de kans op borst- en baarmoederkanker wat groter.
• SERMs zijn halfhormonen. Ze werken alleen tegen osteoporose en niet tegen andere menopauzeverschijnselen. Maar zij verhogen de kans op borst- en baarmoederkanker niet.
• Bisfosfonaten vertragen de afbraak van oud bot, terwijl er wel nieuw bot bijkomt. Je moet ze maar een aantal jaren gebruiken, omdat ze zich vastzetten aan het calcium in je botten en daar voor vele jaren blijven zitten.
• Denosumab is een tamelijk nieuw middel. Het remt de botafbraak af. Dit middel moet je blijven nemen, anders verlies je weer bot.
  

Hoe verklein je je risico op botontkalking? Door gezond te leven, te eten en te bewegen. Hoe jonger je daarmee begint, hoe beter het werkt. Alle dingen die je als volwassene kan doen om osteoporose te voorkomen, zijn zelfs nog belangrijker voor kinderen en jongeren.

Niet roken en drinken

Veel bewegen

Gezond eten

• Veel verse groenten en fruit: ze zijn allemaal prima, maar wissel vaak af.eel verse groenten en fruit: ze zijn allemaal prima, maar wissel vaak af.
• Aardappelen en graanproducten zoals brood, rijst en pasta. Kies liefst volkoren producten.
• Niet te veel maar ook niet te weinig vlees, vis of peulvruchten, eieren en melkproducten.
• Zo weinig mogelijk snoep, gebak, frisdrank, alcohol en vette snacks. We hebben ze niet nodig want behalve calorieën die ons dik maken, zitten er bijna geen nuttige voedingsstoffen in. Ze zijn dus alleen een extraatje.  

Calcium

• In melk en melkproducten zoals kaas en yoghurt vind je het meeste calcium. Bovendien bevatten ze ook veel eiwitten. Daarmee scoor je dus twee in één. Kies liefst halfvolle of magere melkproducten, want daarin zit evenveel calcium maar minder vet dan in volle. Ook in sommige groenten en fruit zit tamelijk veel calcium. Je hoort of leest wel eens dat calcium uit melk niet zo goed is voor de gezondheid als calcium uit planten, maar dat is niet bewezen.
• Lust of verdraag je geen melk? Gebruik dan wel plantaardige melkproducten, die gemaakt zijn van bonen, noten of granen. Pas op, want plantaardige melk is niet hetzelfde als echte melk: er zit van nature weinig of geen calcium in. Aan sojamelk die je koopt is daarom al calcium toegevoegd, maar bijvoorbeeld aan haver-, rijst of notenmelk niet altijd. Lees daarom goed de verpakking en koop een product waarop staat dat het met calcium verrijkt is.

Eiwitten

Vitamine D

• Oudere mensen. Hoe ouder je bent, hoe minder gemakkelijk je huid vitamine D kan aanmaken.
• Een donkere huid. Kom je uit een warm land, dan heb je meer zonlicht nodig dan mensen uit koude landen met een lichte huid.
• Erfelijkheid. Ook al wonen we in het noorden, toch zitten er tussen onze voorouders ook mensen uit het zuiden, vooral uit Spanje.
• Als je huid heel weinig in de zon komt. Bijvoorbeeld als je het grootste deel van je lichaam met kleding bedekt of erg weinig buitenkomt.
• Sommige ziekten maken het voor ons lichaam moeilijk om vitamine D te maken. Zoals een lever- of nierziekte. Ook sommige geneesmiddelen doen dat, zoals sommige middelen tegen epilepsie.

Zorg dat je niet valt

• Doe losse matten en tapijten met omkrullende hoeken weg.
• Laat geen kabels en snoeren op de grond liggen.
• Kijk uit voor gladde vloeren, vooral in de badkamer.
• Pas op voor tuinpaden die glad zijn door mos of afgevallen bladeren.
• Plaats een handvat of steuntje aan je bad en toilet.
• Zorg voor goede nachtverlichting, vooral tussen de slaapkamer en de badkamer.
• Installeer een dubbele leuning aan de trap: een aan elke kant. Van de trap vallen is levensgevaarlijk.
• Draag schoenen en pantoffels die goed aansluiten en een anti-slipzool hebben.
• Laat regelmatig je voeten verzorgen als je voetproblemen hebt.
• Kom langzaam recht als je zit of neerligt. Zo voorkom je dat je duizelig wordt of zelfs flauwvalt doordat je bloeddruk plots daalt.
• Slaap- en kalmeermiddelen maken je suf. Houd daar rekening mee.
• Zie je genoeg en is je bril nog goed? Laat je ogen op tijd onderzoeken bij de oogarts.
• Blijf bewegen.
• Volg een cursus valpreventie bij een gespecialiseerde kinesist of informeer of er in je buurt groepslessen zijn.

Geslacht

Leeftijd

Erfelijkheid

Ziekten en geneesmiddelen

Te weinig wegen of niet goed eten